Agnieszka Wołoszyn-Korczyk

Indywidualizacja w procesie oceny osiągnięć szkolnych uczniów

     Sprawdzanie i pomiar osiągnięć szkolnych uczniów zawsze należały do tych czynności, których zarówno uczniowie jak i nauczyciele nigdy nie darzyli sympatią. Ci pierwsi nie byli zadowoleni, bo uważali, że zasługują na więcej niż dostali, a ci drudzy, oceniając prace uczniów mieli świadomość, że tylko wytykają im błędy, za które sami są odpowiedzialni, bo „nie dość dobrze nauczyli”. Ocenianie niesie więc za sobą pewne niebezpieczeństwo dla dzieci, bowiem jego skutki mogą zablokować dalszy rozwój młodego człowieka w wybranej dziedzinie nawet na całe życie. Przekonanie na temat własnych niedoskonałości lub ograniczeń wyrażające się w słowach:” nie umiem”,” nie potrafię tego zrobić”, albo „jestem do niczego” w większości ma swoje źródła w doświadczeniach edukacyjnych. Potem w dorosłym życiu taka „etykietka”, którą ktoś kiedyś nam przylepił jest „decyzją” zamykającą rozwój określonych możliwości. Ocena może w sposób zasadniczy wpłynąć na opinię o sobie i demobilizująco oddziaływać na wszelkie poczynania człowieka. Może też utrwalić postawę: „skoro nie umiem, to, po co mam się do tego zabierać, wiem przecież, że i tak mi się nie uda”.

Szczególnie w latach dzieciństwa czy dorastania, a więc w okresach dynamicznego rozwoju i wielu zagrożeń, ocena pochodząca od osób takich jak: rodzice, wychowawcy czy nauczyciele ma duże znaczenie dla życia jednostki. Czasem nauczyciel nie zdaje sobie nawet sprawy, jaki wpływ może mieć taka „zwykła” ocena.

Każdy człowiek oczekuje potwierdzenia własnej wartości, bo daje mu to poczucie pewnego bezpieczeństwa.

Nie ma bezwartościowych ludzi, choć wielu jest takich,, którym często utrudnia się dostrzeganie swojej wartości ciągle wytykając im błędy. Pokuszę się o stwierdzenie, że jest to nasza tradycja polska. Wychowanie większości małych dzieci w Polsce polega najczęściej na strofowaniu, zakazach, udowadnianiu, że starszy to mądrzejszy i zawsze wie lepiej. W szkole także częściej ocenia się błędy, pomyłki,braki, luki zamiast oceniać to, co zostało zrobione. W środowisku, które prawie wyłącznie krytykuje i nastawione jest na przyłapywanie na błędach, na ciągłym udowadnianiu, że niewiele się potrafi, każdy człowiek straci motywację do pracy czy nauki czegokolwiek. Dorosły może się załamać, a co dopiero uczeń. Uczeń czuje się sfrustrowany, zastraszony, zaczyna izolować się od rówieśników, zamyka się w sobie, uważa siebie za człowieka nieważnego i niepotrzebnego. Niekiedy ten brak docenienia własnej osoby może przekształcić się w próbę pokazania siebie jako osoby agresywnej i wyładowywania frustracji metodą rękoczynów na młodszych lub słabszych uczniach.

Natomiast w środowisku „zachęcającym”, kiedy najmniejszy nawet sukces zostanie dostrzeżony, każdy rozkwita, zaczyna wierzyć w swoje siły, próbuje pokonywać trudności i własne słabości, wzrasta jego otwartość do ludzi i kreatywność w działaniu.

Dlatego ocena winna być konstruktywna, zawierać „opis” tego, co uczeń potrafi, ale też jakby instrukcję, co jeszcze należy poprawić.

Ocena ucznia to również ocena nauczyciela, który przekazuje mu wiedzę i umiejętności. Jeżeli ocena jest niska znaczy to, że nauczyciel przegrał, bo nie potrafił dobrać metod, mówił niezrozumiałym dla uczniów językiem, wreszcie, nie zastosował odpowiednich środków dydaktycznych, przez co nie wzbudził motywacji. Nauczyciel musi umieć wczuć się w położenie ucznia, musi umieć dotrzeć do jego świata, musi znaleźć jakąś nić porozumienia. To nie uczeń ma być dla nauczyciela tylko nauczyciel dla ucznia.

Wśród najczęściej popełnianych przy ocenianiu błędów są: (Nowa szkoła... wspieranie kariery ucznia; Wydawnictwa CODN W-wa; 1998; s.32)

-błędy atrybucji, - czyli uczniom wyglądającym „biedniej”, „gorzej”, „inaczej” przypisujemy z góry niższe możliwości intelektualne

-efekt samospełniającej się przepowiedni, - czyli uczeń postrzegany jako „lepszy”, „gorszy” jest stale widziany tak samo z konsekwencją właśnie takiego oceniania jego pracy ( efekt „jechania” na opinii)

-subiektywizm w ocenianiu poziomu i jakości pracy - jako efekt braku standardów w ocenianiu w związku z tym ta sama praca tego samego ucznia została oceniona na wszystkie możliwe stopnie czasem z komentarzem; ”praca beznadziejna” lub „praca wybitnie dojrzała’

-reglamentowanie czasu odpowiedzi i liczby pytań naprowadzających na właściwy tok rozumowania, - czyli uczeń „lepszy” dostaje więcej czasu na odpowiedź, albo otrzymuje wskazówki naprowadzające; a uczeń „gorszy” musi odpowiadać błyskawicznie i jest pozbawiony nauczycielskiej podpowiedzi

-preferencja zadań rozwiązywanych na czas - jest to zajęcie ogłupiające i tylko dla osób odpornych na stres

-błędy perspektywy i generalizacje, - czyli im lepiej znamy i lubimy dziecko tym lepiej je oceniam (powiększanie granic tolerancji)

-błąd wzmacniania negatywnych stanów rzeczy - zbyt dużo czasu poświęca się na wytykanie błędów niż na pokazanie wzorców poprawnych

Dydaktycznie celowe sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów to nie tylko „odpytywanie” połączone z wystawianiem stopni, ale także systematyczne zbieranie informacji o warunkach, przebiegu i wynikach nauczania z nastawieniem na ciągłe ulepszanie procesu uczenia się - nauczania. Tak rozumiana ewaluacja jest integralnym elementem procesu dydaktycznego i winna przybierać różne formy, a co ważniejsze występować we wszystkich momentach cyklu kształcenia. To znaczy powinna poprzedzać, mieć swe miejsce w trakcie oraz na zakończenie każdego procesu kształcenia. Wówczas można będzie określić różnice między osiągnięciami końcowymi, a początkowymi i właściwie przeanalizować pracę uczniów.

Zatem sprawdzanie i ocenianie wstępne ma na celu rozpoznanie wcześniejszych osiągnięć, zainteresowań i uzdolnień uczniów, co pozwoli na ustalenie form pracy z nimi, pomoc słabszym czy szybsze usamodzielnienie się tych mocniejszych uczniów.

Warta zastosowania tutaj może okazać się np. ankieta, którą uczący przeprowadzi wśród uczniów. Wynik jej niewątpliwie powinien mieć wpływ na rozkład materiału, który nauczyciel opracowuje dla danego przedmiotu, a w razie, czego zawsze będzie mógł dokonać jego korekty.

Natomiast bieżące sprawdzanie i ocenianie, ważne jako stałe źródło informacji o osiągnięciach uczniów, wykonywane w toku nauczania pozwala na systematyczne rozpoznawanie sukcesów i trudności w nauce.

Może ono mieć formę słowną np. podawanie wskazówek, zachęt, podpowiedzi jak też formę stopni szkolnych. Ocenianie powinno przyznawać dziecku prawo do pomyłki lecz jednocześnie uświadamiać mu, że chwilowa przegrana to kolejne doświadczenie, a na własnych błędach też trzeba się uczyć.

Wyniki sprawdzania bieżącego tak jak wstępnego stanowią podstawę przebiegu zajęć dydaktycznych.

Odpowiednio dobrane metody i narzędzia muszą „wzajemnie się uzupełniać, obejmować testy sprawdzające, odpowiedzi ustne, karty pracy uczniów, obserwację, natomiast ocena bieżąca ilościowe i jakościowe wskaźniki rozwoju dziecka. Obserwacja uczniów powinna dotyczyć:

- umiejętności pracy indywidualnej i grupowej

- koncentracji uwagi i zaangażowania

- kreatywności i inicjatywy

- zainteresowania i samodyscypliny

Na zakończenie pewnego cyklu kształcenia mamy do czynienia ze sprawdzaniem i ocenianiem sumującym, którego celem jest ustalenie poziomu osiągnięć każdego ucznia i wyrażenie go stopniem szkolnym bądź opisem słownym.

Wiedząc, że każde dziecko jest inne i może różnić się od nauczyciela preferowanym stylem sensorycznym pamiętać trzeba, że determinuje to jego strategię uczenia się. W tym miejscu kilka słów o wzrokowcach, słuchowcach i kinestetykach.( Nowa szkoła...wspieranie kariery ucznia, Wydawnictwa CODN 1998; s.36)

Wzrokowiec powie: ten pomysł wygląda dobrze!

Wzrokowiec lubi wykresy, tabele, opisy, lubi robić notatki, formułować myśli w postaci obrazów, robić listy rozwiązań, uczy się przez pokazy i demonstracje, nie lubi dużo mówić. Docierają do nich następujące słowa: zobacz, cel, obraz, perspektywa, jasny, to wygląda, mało przejrzyste...

Wzrokowiec jest bardzo ekspresyjny, łatwo płacze albo „zabija wzrokiem”

Słuchowiec powie: ten pomysł brzmi bardzo interesująco!

Słuchowcy lubią słuchać innych lub siebie, lubią dialog lub rozmowy, unikają długich opisów, nie zauważają ilustracji, powtarzają głośno to, co napisali, nie pamiętają twarzy, ale zapamiętują imiona, umykają im szczegóły, ”głośno myślą”, lubią wykłady, ale lubią się też wtrącać, wolą mówić o sztuce niż ją oglądać. Do słuchowca docierają słowa: posłuchaj,to brzmi, to daje harmonię, to robi zgrzyt. Bardziej też wolą muzykę niż sztuki wizualne.

Kinestetyk (czuciowiec) powie: czuję to dobrze! lub to ma dobry smaczek!

Dla nich czytanie nie jest tym ulubionym zajęciem, ale doceniają wartką akcję; zapamiętują to, co sami zrobili, mają problemy z ortografią, ich wyobraźnia pracuje w ruchu, więc muszą się poruszać, wiercić, manipulować, podskakują z zadowolenia, tupią ze złości, gestykulują, lubią bliski kontakt z rozmówcą (klepanie po ramieniu, dotykanie), ale sami nie są dobrymi słuchaczami; lubią się uczyć przez bezpośrednie zaangażowanie, lubią czuć emocje, zapachy, smaki i słowa typu: poszło gładko, to mi nie leży, śliska sprawa, masz jakąś świeżą myśl.

Mając świadomość, że każde dziecko jest inne należy pamiętać, że różni się ono od nauczyciela stylem myślenia. Oto kilka przykładów dotyczących stylów myślenia:(Nowa szkoła...wspieranie kariery ucznia,Wydawnictwa CODN 1998;s.40)

-myślenie konkretne sekwencyjne, charakteryzuje osoby, które są: twardo osadzone w rzeczywistości, z łatwością zapamiętują fakty, zasady, definicje, lepiej przyswajają materiał w czasie wykonywanej konkretnej pracy i preferują tę pracę w cichych, nawet odizolowanych miejscach.

-myślenie abstrakcyjne nielinearne, charakteryzuje ludzi, którzy są: eksperymentatorami, chętnie próbują nowych rozwiązań, twardo stąpają po ziemi, potrafią oceniać problemy z wielu stron, lubią zmiany i lubią projektować.

-myślenie konkretne nielinearne, charakteryzuje tych, którzy są: myślicielami, oddają się głębokiej refleksji, preferują świat emocji i odczuć, uczą się przez skojarzenia myślowe, mają naturalną umiejętność współpracy z ludźmi a w nauce preferują pomoce wizualne.

-myślenie abstrakcyjne sekwencyjne, charakteryzuje osoby, które: uwielbiają świat teorii i myśli abstrakcyjnej, tworzą koncepcje, analizują fakty i informacje, wolą pracować sami niż w grupie, planują i organizują sytuacje lub struktury.

Pamiętając, że każde dziecko jest inne wiedzieć powinniśmy, że różni się ono od nauczyciela także typem inteligencji. Wyodrębnionych zostało 8 typów inteligencji, ale tylko dwie pierwsze z nich są tradycyjnie uznawane przez szkołę. Poniżej podano typy inteligencji, łącznie z zawodami, dla których te typy są preferowane:

-inteligencja lingwistyczna ( pisarze, poeci, dziennikarze, przywódcy polityczni)

-inteligencja logiczno - matematyczna ( przedstawiciele nauk ścisłych, prawnicy, detektywi, księgowi)

-inteligencja wizualno - „przestrzenna (malarze, architekci, rzeźbiarze, nawigatorzy, szachiści, fizycy teoretyczni)

-inteligencja muzyczna (dyrygenci, śpiewacy, kompozytorzy, producenci instrumentów muzycznych)

-inteligencja fizyczno - kinestetyczna (sportowcy, tancerze, aktorzy, chirurdzy, mechanicy, wynalazcy)

-inteligencja przyrodnicza (odkrywcy, przyrodnicy, ekolodzy)

-inteligencja interpersonalna (nauczyciele, politycy, sprzedawcy, menadżerowie, przywódcy religijni, psychoterapeuci)

-inteligencja intrapersonalna (pisarze, filozofowie, mistycy)

Wszystkie typy inteligencji można rozwijać i doskonalić.( Nowa szkoła.. wspieranie kariery ucznia. Wydawnictwa CODN 1998,s.41)

Dodając do powyższych informacji jeszcze takie czynniki jak:

jesienną szarugę, niskie ciśnienie, zmęczenie, naturalne rytmy pracy ucznia, sytuację domową ucznia, problemy rozwojowe ucznia, samopoczucie nauczyciela a będziemy mieli prawie pełne spektrum oddziaływań, którym podlegają nasi podopieczni w czasie zajęć szkolnych. Zatem sprawdzając i poddając ocenie wiedzę uczniów traktujmy każdego indywidualnie.

Bibliografia

H. Gardner, A. Smitsh „Przyspieszone uczenie się w klasie“

K. Gozdek-Michaelis 1996 „Rozwiń swój genialny umysł” Wydawnictwo J&BF

J. Brzdąk, N. Miazgowicz 1998,”Samoocena pracy szkoły” WOM,Katowice

M.Taraszkiewicz 1998 „Nowa szkoła...wspieranie kariery ucznia” Wydawnictwa CDN